Bài viết Bệnh thiểu năng tuần hoàn não trong y học cổ truyền của Ths.Bs.Trịnh Văn Cường.
Giới thiệu
Trong Y học cổ truyền không có thuật ngữ thiểu năng tuần hoàn não, căn cứ theo các triệu chứng như đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, mất ngủ thì có các chứng ĐẦU THỐNG, HUYỄN VỰNG, THẤT MIÊN. Theo quan điểm của YHCT đầu là nơi dương khí hội tụ, khí thanh dương của lục phủ ngũ tạng, tinh hoa của huyết của ngũ tạng đều hội tụ ở đó. Do vậy mà bất kỳ một nguyên nhân nào làm cho chức năng của tạng phủ suy giảm như tuổi già, chế độ ăn uống không hợp lý, lao động làm việc quá sức, … làm cho khí huyết hư suy dẫn đến không đưa được dương khí thăng thanh hội tụ ở não bộ mà sinh ra các chứng đầu thống, huyễn vựng, thất miên.
Nguyên nhân gây bệnh
Chiếu theo YHHĐ có 3 nguyên nhân phổ biến nhất gây thiếu máu lên não, bao gồm: xơ vữa động mạch, thoái hóa đốt sống cổ, huyết áp thấp. Theo YHCT có 2 nguyên nhân phổ biến và gặp nhiều nhất đó là tỳ hư đàm thấp và khí huyết lưỡng hư, ngoài ra còn có các nguyên nhân khác như âm hư nội nhiệt, can dương thượng cang,… Trong đó tỳ hư đàm thấp và khí huyết lưỡng hư gặp nhiều bậc nhất trên đối tượng bệnh nhân thiểu năng tuần hoàn não. Liên kết giữa YHHĐ và YHCT có thể thấy xơ vữa động mạch tương ứng với tỳ hư đàm thấp; thoái hóa đốt sống cổ, huyết áp thấp tương ứng với khí huyết lưỡng hư. Tỳ hư đàm thấp thì dùng bài Bán hạ bạch truật thiên ma thang, còn với khí huyết lưỡng hư thì dùng Quy tỳ thang gia vị. Trong phần này xin được giới thiệu với các bạn bài thuốc BÁN HẠ HẠ BẠCH TRUẬT THIÊN MA THANG, đây là bài thuốc dùng nguyên phương không cần phải gia giảm, hiệu quả của bài này là cực kỳ tuyệt vời.
Trong YHHĐ xơ vữa động mạch có nguyên nhân chính là do có các mảng lipid bám vào thành mạch gây vữa xơ thành động mạch. Khi lòng mạch có các mảng bám làm cho diện tích lòng mạch bị thu hẹp lại dẫn đến lượng máu di chuyển qua bị giảm sút, từ đó mà gây thiếu máu. Và động mạch hay bị mảng lipid bám gây xơ vữa nhiều nhất đó chính là động mạch cảnh, là một trong hai hệ động mạch chính nuôi dưỡng não cùng với động mạch sống nền. Còn theo YHCT các mảng lipid có liên quan cực kỳ mật thiết với chức năng vận hóa của tỳ, tỳ có chức năng vận hóa thủy thấp. Vì bất kỳ một nguyên nhân nào đó làm cho tỳ hư như do ăn uống, do lao lực quá độ, do căng thẳng stress,… làm cho chức năng vận hóa của tỳ bị suy giảm dẫn đến thủy thấp đình trệ lại, thấp trệ sinh ra đàm. Đàm và thấp kết hợp với nhau tạo thành đàm thấp ngăn trở khiến cho thanh dương không thăng lên trên đầu để hội tụ được, đồng thời khiến trọc âm không giáng xuống được mà gây ra các chứng hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn,….
Bài thuốc điều trị bệnh thiểu năng tuần hoàn não
Bài Bán hạ bạch truật thiên ma thang lấy hạt nhân chính là bài Nhị trần thang (Bán hạ, Trần bì, Bạch linh, Cam thao) kết hợp với Bạch truật và Thiên ma tổng cộng là 6 vị thuốc để tạo thành kết cấu bài thuốc. Trong đó Bán hạ và Thiên ma là hạt nhân chính của bài thuốc đóng vai trò QUÂN dược. BÁN HẠ với công dụng táo thấp hóa đàm đồng thời hòa vị giáng nghịch là vị chữa vào gốc bệnh là đàm thấp, đây là một trong những vị mạnh hàng đầu về táo thấp hóa đàm. THIÊN MA vị ngọt tính bình chỉ đi vào mỗi kinh Can với tác dụng bình can tức phong, bất luận các chứng hoa mắt chóng mặt là hư hay thực thì thiên ma luôn là vị thuốc cực kỳ quan trọng, ngoài ra thiên ma còn có tác dụng khu phong chỉ thống đặc biệt là các chứng tê đau vùng đầu, một bên hoặc hai bên hoặc chính giữa đầu. Bán hạ kết hợp với Thiên ma tạo thành cặp thuốc vừa chữa gốc vừa chữa ngọn, chữa rất gọn gàng các chứng đàm thấp gây đau đầu hoa mắt chóng mặt.
BẠCH LINH và BẠCH TRUẬT là hai vị có tác dụng kiện tỳ tăng cường chức năng vận hóa của tỳ, làm cho tỳ khỏe lên, đồng thời thẩm thấu bớt thấp làm cho khô ráo hơn. Hai vị này đóng vai trò là THẦN dược, bổ trợ thêm cho cặp bán hạ và thiên ma. TRẦN BÌ có tác dụng lý khí hóa đàm. CAM THẢO điều hòa tỳ vị. Cả bài thuốc kết hợp có công dụng mạnh nhất là táo thấp hóa đàm, giải quyết được gốc rễ nguyên nhân gây ra đau đầu hoa mắt, chóng mặt. Chứng đàm thấp này tương ứng với tình trạng bệnh nhân có lipid máu cao, có hiện tượng xơ vữa động mạch. Bài bán hạ bạch truật thiên ma thang có thể dùng nguyên phương mà không cần phải gia giảm gì quá nhiều. Có hai dạng dùng một là dùng dưới dạng thang sắc nước uống, hai là tán thành bột sau đó pha nước uống. Kinh nghiệm mình hay dùng dưới dạng bột tán là hay nhất, lưu ý Bán hạ và Thiên ma là hai vị trọng yếu nên với hai vị này có thể dùng liều cao từ 16-20g, trường hợp có bệnh nhân mình dùng Bán hạ 30g, Thiên ma 20g khả năng cắt cơn rất nhanh, hiệu quả rõ rệt. Còn liều cổ điển nhất vẫn là từ 12-16g, cần căn cứ tình trạng bệnh nhân thông qua biện chứng luận trị để có thể ra đơn chuẩn xác nhất.
