Bài viết THUỐC BÌNH CAN TỨC PHONG – Chữa chứng bệnh do nội phong gây ra.
Trích sách “DƯỢC TÍNH LUẬN VỊ TẬP 1” của Ths.Bs.Trịnh Văn Cường.
Thuốc bình can tức phong là những vị thuốc dùng để chữa chứng bệnh do nội phong gây ra, gọi là can phong nội động. Phong là chủ khí đứng đầu lục khí (phong, hàn, thử, thấp, táo, hoả). Khi ở bên ngoài thì gây các bệnh lý ngoại cảm và thường kết hợp các thứ khí với nhau như: phong hàn, phong thấp, phong nhiệt,….Khi ở bên trong thường liên quan mật thiết với tạng Can. Có rất nhiều nguyên nhân gây can phong nội động như: do nhiệt cực sinh phong gây sốt cao co giật; do huyết hư làm can huyết hư không dưỡng được cân mạc gây tay chân run co giật; do thận âm hư không dưỡng được can âm làm can dương vượng gây nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt.
Nhiệt cực sinh phong, đặc tính là cực thì biến, nghĩa là cái gì quá mức đến giai đoạn cực độ thì đều biến hoá. Nhiệt cực thì sinh phong, nhiệt này có thể từ bên ngoài do các bệnh ngoại cảm, hoặc từ bên trong do tạng phủ mất điều hoà sinh nhiệt. Ví như một ngọn lửa nhỏ không ảnh hưởng mấy đến không khí xung quanh, nhưng khi một ngọn lửa to cháy dữ dội, cháy bùng bùng thì làm cho khí xung quanh cũng chuyển động theo, mà phong là chủ khí nên khi khí chuyển động sẽ tạo ra phong. Từ đó mới nói nhiệt cực sinh phong.
Huyết hư làm can huyết hư. Huyết được tạo thành do chất tinh vi của thủy cốc được Tỳ vận hóa, do Dinh khí đi trong mạch và do tinh được tàng trữ ở Thận sinh ra. Như vậy huyết có nguồn gốc ở 3 nơi: từ Tỳ, từ Dinh khí (liên quan đến Tâm) và từ Thận (tinh huyết của thận). Can tàng huyết nghĩa là nơi tàng trữ huyết của cơ thể. Do đó vì bất kỳ vị trí nào tạo ra huyết bị thiếu đều dẫn đến huyết hư, mà huyết hư thì chắc chắn nơi tàng trữ, dự trữ huyết cũng sẽ bị thiếu dẫn đến can huyết hư. Ngoài ra can huyết hư còn do các nguyên nhân khác như can khí uất kết lâu ngày hoá hoả, hoả làm hao âm huyết tàng trữ tại can. Tất cả các nguyên nhân này đều dẫn đến kết quả can huyết hư, mà can huyết có đặc tính tạo thế cân bằng với can khí can hoả. Khi can huyết hư làm cho hoả của can mất nơi nương tựa, bốc lên, dương hoả của can bốc lên nếu làm cho phong khí bị động thì gọi là can phong nội động. Trường hợp dương hoả của can bốc lên không làm cho phong khí bị động thì khi này chỉ cần dùng các thuốc tiềm dương an thần. Còn khi phong khí của can đã bị động thì bắt buộc phải dùng thuốc bình can tiềm dương.
Thận âm hư không nuôi dưỡng được can âm, làm can dương vượng. Can và Thận là mối quan hệ đồng nguyên, nghĩa là cùng nguồn. Xét theo ngũ hành thì thận thuỷ sinh can mộc, gọi là mối quan hệ tương sinh. Xét theo can chi thì can và thận thuộc về nhâm quý (trong can chi thì thập can có các cặp giáp ất, bính đinh, mậu kỷ, canh tân, nhâm quý; thập nhị chi gồm có tý, sửu, dần, mão, thìn, tỵ, ngọ, mùi, thân, dậu, tuất, hợi). Can thận thuộc về nhâm quý cùng nguồn gốc trong can chi. Xét theo học thuyết tạng phủ thì can tàng huyết, thận tàng tinh mà huyết và tinh cùng nguồn đều từ thận sinh ra. Vì các yếu tố đó mà nói can thận đồng nguyên. Thận âm hư không dưỡng được can âm, can âm không đủ làm can dương vượng lên, dương vượng động đến phong làm cho can phong nội động.
Tất cả các nguyên nhân làm cho can phong nội động như do nhiệt cực sinh phong gây sốt cao co giật; do huyết hư làm can huyết hư không dưỡng được cân mạc gây tay chân run co giật; do thận âm hư không dưỡng được can âm làm can dương vượng gây nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt., đặc tính của nội phong là trú tại can. Khi can khí thư thái, can huyết đầy đủ, thận âm dương sung mãn làm cho khí tại can lưu chuyển hài hoà, từ đó mà nơi trú ngụ của phong được yên tĩnh mà thông. Đặc tính của phong là thích di chuyển, tính rất bốc, lại dễ kích động. Vì vậy mà chỉ cần có sự xáo trộn mất điều hoà là lập tức nổi dậy gây bệnh ngay. Mà nội phong ở bên trong gây bệnh thì hậu quả để lại cực kỳ khủng khiếp. Nếu như ngoại phong bên ngoài xâm nhập vào cơ thể thì phải qua tầng tầng lớp lớp mới đi vào sâu gây bệnh. Còn nội phong bản thân đã ở bên trong cơ thể rồi, một khi gây bệnh thì không gì có thể ngăn cản được. Ví như thời chiến tranh, giặc ngoại xâm muốn xâm nhập vào nội quốc cần phải vượt qua thành cao luỹ sâu, binh đao khói lửa mới có thể chiếm được thành, trảm được vua. Còn khi giặc nội xâm nổi loạn bên trong thì chỉ trong vài giây là cửa thành mở toang, vương quyền bị tước đoạt. Đặc biệt là giặc nội xâm như nội phong trú tại can, tính rất ẩn nhẫn để chờ đợi thời cơ binh biến, nhưng một khi bung ra thì không thể ngăn cản. Ví von như vậy để thấy rằng nội phong khủng khiếp như nào.
Một người khoẻ mạnh bình thường, trải qua một cuộc cãi nhau lập tức miệng méo mắt lệch, tay chân mất vận động ngay (đây là dấu hiệu của cơn tai biến mạch máu não). Mà cơn tai biến cấp cứu nhanh thì sống, chậm thì tử vong. Mà cứu sống còn để lại di chứng tay chân mắt miệng chứ không đơn giản tí nào cả.
Trẻ nhỏ sốt nhẹ 37,5-38 độ chỉ trong vài giây không chú ý lập tức sốt cao 40-41 độ kèm co giật đùng đùng. Cấp cứu ngay thì tỉnh, cấp cứu chậm thì tổn thương não không hồi phục (bại não) gây các triệu chứng chậm phát triển trí tuệ, tay chân mất vận động, cả đời để lại di chứng. Phục hồi chức năng, châm cứu trường kỳ kháng chiến mới có hiệu quả hoặc không.
Hoặc các trường hợp lao động quá sức, ăn uống không điều độ, bia rượu thịt cá, gái gú nhậu nhẹt thả phanh, dâm dục lao lực,… tất cả đều làm cho tinh hao huyết mòn. Ngọc sáng trong thận bị vẩn đục, tinh huyết hư cạn, làm cho âm huyết tại can không đủ. Tất cả làm cho phong động lên mà gây bệnh (ví như ruộng khô thiếu nước, đất đai nứt nở toang hoang). Bệnh nhẹ thì huyễn vựng, đầu thống, tâm quý, thất miên,… nặng thì mồm méo mắt lệch tay chân yếu đuối. Cấp cứu nhanh thì sống, chậm thì chết, nhẹ thì di chứng ít, nặng thì di chứng cả đời vất vả.
Nói như vậy để thấy rằng chứng can phong nội động nguy hiểm như nào, có thể nói là một trong những nguyên nhân nguy hiểm nhất, ảnh hưởng gần nhất tới tính mạng sống chết. Tuy nhiên bệnh thường trải qua quá trình diễn biến, nếu biết mà phòng, biết mà sửa, biết mà điều chỉnh thì bệnh lui mà người khoẻ. Và các thuốc bình can tức phong với tác dụng chính là chữa các chứng bệnh do nội phong gây ra.
